Critica en Miradas de Cine.
Cousas que deixamos atrás
Valor de lei, de Henry Hathaway: Unha película anacrónica?
n 1969, o ourive Henry Hathaway, director ligado ao sistema de produción do antigo Hollywood, asinou unha película estraña en relación á súa conxuntura espazo-temporal. Cando se estreou Valor de lei (True Grit, 1969), xa pasaran polas salas estadounidenses O home que matou a Liberty Valance (The Man who Shot Liberty Valance, John Ford, 1962) Grupo salvaxe (Wild Bunch, Sam Peckinpah, 1969), Un home (Home, Martin Ritt, 1967) e O último atardecer (The Last Sunset, Robert Aldrich, 1961), películas que fraguaron o que hoxe coñecemos como western crepuscular, e que xerou mutacións na alma do xénero para modernizalo, levándoo á redefinición das súas bases a través dun maior grao de autoconciencia narrativa e retórica.
n 1969, o ourive Henry Hathaway, director ligado ao sistema de produción do antigo Hollywood, asinou unha película estraña en relación á súa conxuntura espazo-temporal. Cando se estreou Valor de lei (True Grit, 1969), xa pasaran polas salas estadounidenses O home que matou a Liberty Valance (The Man who Shot Liberty Valance, John Ford, 1962) Grupo salvaxe (Wild Bunch, Sam Peckinpah, 1969), Un home (Home, Martin Ritt, 1967) e O último atardecer (The Last Sunset, Robert Aldrich, 1961), películas que fraguaron o que hoxe coñecemos como western crepuscular, e que xerou mutacións na alma do xénero para modernizalo, levándoo á redefinición das súas bases a través dun maior grao de autoconciencia narrativa e retórica.
Neste contexto, Valor de lei (1969) presentábase como un produto enganosamente anacrónico que funcionaba, non obstante, como a paradoxal tentativa dun clasicismo xa en declive por reafirmar o seu territorio e a súa vitalidade fronte a unha serie de películas que insistían en exhibir os últimos días da salvaxe oeste servíndose dunha linguaxe subversiva e renovadora. Desta forma, na obra de Hathaway encontrámonos coa constatación vivente dun punto e final personificado polo xa ancián John Wayne, mito e icona dunha forma de entender o cine que agonizaba. Nunha película cuxo núcleo temático é a morte, e na cal a sepultura é a encargada de honrar os individuos, non podemos deixar de pensar que o cineasta trataba de dar un digno enterro a un cine que xa sentía os voitres planear sobre a súa cabeza.
película de Joel e Ethan Coen é o resultado dun perspicaz diálogo entre a novela de Charles Portis e a adaptación efectuada por Henry Hathaway. En principio, ben poderiamos crer que é unha translación lisa e chaira do material literario de partida, pero secuencias tan breves como substanciais desmenten esta lectura. A continuidade temática coas súas películas máis persoais resulta de todo coherente: volven discorrer acerca dun país enterrado nun eterno desconcerto moral. A viaxe de Mattie Ross (inesquecible Hailee Stenfield) encóntrase a medio camiño entre a xesta bíblica (coa feroz poesía do Antigo Testamento bíblico) e a banalidade dunha fazaña dubidosamente satisfactoria, tanto ética coma persoalmente.
Os cineastas relatan un conto de iniciación tenebroso e tenro, que é tamén, e sobre todo, a historia dos vínculos que a experiencia trabará entre Rooster Cogburn e Mattie Ross, personaxes solitarios e incomprendidos nun período de grandes permutacións políticas e económicas. Pero se na película de Hathaway os personaxes saían ilusoriamente intactos das súas duras experiencias, os Coen recuperan o epílogo da novela de Portis en toda a súa amarga dimensión: Mattie perde un brazo polo camiño e Cogburn remata reducido a traxicómico monicreque nunha barraca de feira. Precisamente, as magníficas interpretacións de Matt Damon e Jeff Bridges sitúan os seus personaxes nun delicado equilibrio entre a parodia de arquetipos e a morriña dun mundo perdido. E ao longo da marcha, o clasicismo do relato québrase para deixar emerxer imaxes e personaxes só comprensibles dende a fantasía, facendo desta travesía un percorrido polas espectrais ruínas do western, onde cohabitan referencias á súa vertente clásica, ao western crepuscular e mesmo ao spaghetti western.
Nunha intelixente manobra, os irmáns Coen eliden o prólogo do filme de Hathaway, farragosamente explicativo, facendo del unha estilizada e brillante aperturar ao tempo da evocación. Valor de lei introdúcenos no relato a través dun suxestivo encadre en negro que vai iluminándose progresivamente ata compoñer unha melancólica e difusa estampa: un home xace morto no chan baixo unha copiosa nevada, mentres soa unha conmovedora melodía e a voz en off -que pertence á narradora e protagonista, como sucede na novela de Portis- emerxe da escuridade para reconstruír o sucedido tempo atrás: un delincuente chamado Tom Chaney roubou e asasinou o seu pai cando ela tiña catorce anos. Penetramos no espazo neboento do recordo. Un recordo que será tanto íntimo coma cinematográfico, entendido como visita a un deserto habitado por sombras que a duras penas logran constituírse en personaxes, retallos dun clasicismo pretérito que sobrevive fragmentariamente.
Os entullos do clasicismo
Ethan e Joel Coen, a diferenza de Hathaway, non pretenden ofrecer un funeral honorífico ao xénero, porque xa foi enterrado tempo atrás. O seu labor é constatar os fantasmas que o poboan e que rexorden nas imaxes de Valor de lei, buscando a equidistancia entre o afectivo e o autoparódico. Pero ao igual que Hathaway, aínda que con intencións marcadamente distintas, volven falarnos da dolorosa nostalxia polo que deixamos atrás, xa sexa un magoado ranger de Texas, unha moeda de ouro de California ou o sono do cine clásico. O tempo escápanos.