ORIXE

Por Jose David Cáceres Tapia

Os enanitos que estragan os nosos soños

Gústame o cine de Christopher Nolan (n. 1970). Apreciou na súa obra unha notable capacidade para elaborar, a partir de historias propias ou prestadas, narracións cunha forte pulsión visual, inxectadas por unha atmosfera moi concreta e, en ocasións, por un sentido do espectáculo de alta densidade. Interesoume mesmo cando aínda non conxeniara completamente coas súas maneiras en Memento (2000) e Insomnia(2002). Chamaba, por exemplo, a atención a violencia interna dunhas imaxes creadas para describir máis alá do encadre: as fugas do pasado, quizais non sempre idóneas ou elegantes, que reverberan nas mentes dos seus protagonistas cando se encontran na soidade dos seus cuartos enfrontados de cheo a unha verdade que só eles coñecen; as patéticas fotografías comentadas, por non falar das tatuaxes, que lle serven a Leonard como substitutivo da súa memoria fendida en Memento; o can morto que encontra o detective Dormer en Insomnia e que lle servirán, entrañas en off mediante, para liberarse da súa mentira... Mesmo entón, Nolan xa exercía de excelente ilustrador de escenas de acción (vide. a persecución na que Dormer queda atrapado por uns madeiros baixo a auga en Insomnia), algo que neciamente se lle reprochou en máis dunha ocasión e que veu botando por terra con cada unha das súas seguintes películas. Importante rastros de evolución respecto ao seu estimulante debut en Following (1998), un filme indubidablemente máis doado de gozar nun primeiro visionado.

Orixe nunha primeira impresión tamén contén elementos que apuntan cara a unha evolución na carreira de Nolan. No seu anterior filme, El caballero oscuro (The Dark Knight, 2008), segunda entrega da nova franquía arredor de Batman que tan bos resultados deu a Warner Bros. e un desbordante policíaco con diversos envoltorios, foi capaz de armar un in crescendo continuo e chegar a un grand finale que estilizaba a concepción da montaxe paralela. A estrutura de Origen adopta similar aspecto logrando uns resultados aínda máis impactantes cara á súa final cando se afana en facer dese recurso de montaxe o medio implícito para explicitar a historia e abstraer os seus significados adxacentes. Os sonos visualizados por Nolan, os cales se expanden no tempo e a imaxinación segundo se van aniñando outros, permiten ao director angloestadounidense construír unha secuencia fundamental para entender o verdadeiro alcance da súa proposta. Excelentemente executada, parapetada na súa fantasía e asimilada pola súa propia lóxica, esta virguería exultante define, coa montaxe paralela a xeito dun xogo de espellos, unha forma de representación das realidades (que poden chegar a ser) vividas, convertendo o previsible en excitante, o desmedido en exacto e o fugaz en emocionante. Neste punto espérase que o achado se fusione co percorrido do protagonista, ao igual que os heroes precedentes do universo Nolan, atascado nun pasado do que necesita liberarse, e non soamente na fascinante atracción derivada da monstruosa peza audiovisual. Pero non é así. Seguramente porque o importante aquí sexa vincular directamente o espectáculo con esas figuras, deixando aos personaxes e conflitos en suspenso, é dicir, sen matices nin reversos. Ata o extremo: as valiosas imaxes, fotografadas cunha leve sobreexposición, que pechan o filme, nunha dirección única por moito que o plano final pretenda buscar un conclusión aberta, tampouco conseguen espertamos desa alucinante irrealidade suxerida polas imborrables construcións paralelas. Baleiradas as arestas e disoltos os contornos dramáticos, Origen dá voltas sobre si mesma enxeñosa e mecanicamente, sen abandonar a personalidade do seu creador, que desprega todos os seus recursos, dos máis virtuosos (vide. a orquestración frenética dunha solución final) aos máis prescindibles (vide. oflashforward de apertura). Final. Volvemos, agora si, dun sono tranquilo que enxergamos fugazmente pracenteiro. Unha sensación agradable pero efémera.

Retomando o conxunto da filmografía de Nolan resulta congruente diferenciar os proxectos impostos dende fóra daqueles xurdidos de ideas propias. Origen sitúase no segundo grupo remitindo aos primeiros traballos do seu director: a idea dos sonos superpostos pódese rastrexar na curtametraxe Doodlebug (1997); o ladrón da mente interpretado por Leonardo DiCaprio chámase Cobb, ao igual que o co-protagonista deFollowing, nese caso un ladrón de casas que aprendeu a coñecer ás persoas que rouba polas súas posesións; Cobb perdeu a súa muller en tráxicas circunstancias e enfócase en desenterrar cal é a orixe, do mesmo modo que Leonard en Memento busca o presunto asasino da súa esposa falecida... non por casualidade ambos os dous rematan encerrados nun carrusel perpetuo no que conceptos como realidade e verdade perderon o seu significado orixinal. Precisamente o problema de Origen está na raíz, é dicir, nos elementos que conforman o espazo creativo de Nolan, posto que a súa formulación evidencia as limitacións deste ao disociar completamente a parte de todo, o contido do continente. A escena final mencionada anteriormente funciona como un curtocircuíto porque a súa existencia devén na razón de ser de toda a historia: permanece a expresividade escénica pero desapareceu a densidade descritiva: o resto é irrelevante. Sensación presente, dalgún xeito, en Following, Memento, e mesmo El truco final (The Prestige, 2006), non obstante atenuada ou ata eliminada, máis alá dunhas duracións ben axustadas e xustificables, grazas á coidada escritura a varios niveis, especialmente en canto a descrición de situacións e personaxes que solidifican firmemente o conxunto, calidade baixo mínimos en Orixe. Non estraña, polo tanto, que as outras películas do director londiniense, as que corresponderían ao grupo dos encargos, practicamente non estean expostas a estes problemas de cohesión: Insomnia, unha versión dun filme islandés de igual título que non conta coa participación de Nolan no guión e que, casualidade ou non, paréceme o máis brillante que filmou; as adaptacións de Batman ben acoutadas ao contexto das historias gráficas, ás directrices de produción e ás achegas do nesas ocasións soamente escritor David S. Goyer. Pensando nisto e no feito de que Origen vén asinado soamente por Nolan, algo que non acontecía dende Memento (segundo unha historia do seu irmán Jonathan), poderíase chegar a unha conclusión errónea e apresurada, aínda que nos facilitaría moito as cousas. As súas seguintes películas tampouco nos van axudar neste sentido. Afortunadamente.